ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 4، تیر 1403 ، شماره پی در پی 98

سبک‌شناسی نسخه خطی میرزاباقر حسینی نطنزی

صفحه (95 - 123)
فاطمه چهرازی ، محمد حکیم آذر (نویسنده مسئول)، اصغر رضاپوریان
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

هدف و زمینه: نسخه های خطی سرمایۀ و پشتوانۀ فرهنگی هر ملت است. این گنجینه ها نمایانگر تاریخ علم و ارزشهای هنری در قرون مختلف است. بررسی محتوا و ساختار نسخه های خطی میتواند کمک موثری به شناخت سبک هر دوره و عوامل تاثیرگذار بر آن و شناخت و ترویج دستاوردهای علمی، فرهنگی و فکری اعصار مختلف باشد.یکی از این میراثهای ماندگار، نسخه خطی دیوان اشعار میرزا باقر حسینی نظنزی شاعر دوره صفویه میباشد. او قطعا از شاعران شعیی مذهب است که بارها در اشعارش به مدح و منقبت ائمه اطهار پرداخته است. دیوان وی شامل غزلیات، مثنوی، رباعیات، قطعات و... است.هدف از این پژوهش معرفی نسخه خطی و بررسی ویژگیهای سبک‌شناسانۀ از منظر زبانی، ادبی و فکری است.

روش تحقیق:پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعه مورد مطالعۀ ما، نسخه خطی دیوان میرزا باقر حسینی که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

یافته ها: براساس یافته های این پژوهش، شعر میرزا باقر در مقایسه با دیگرشاعران سبک هندی، دارای نازک خیالیها و مضمون‌سازیهای پیچیده و دیرفهم نیست. زبان شعری او ساده و روان است. از افعال پیشوندی و وجوه کهن فارسی بندرت استفاده کرده است. از کلمات عربی ثقیل و غیررایج در شعر او خبری نیست. همچنین دیوان شاعر برحسب موقعیت زمانی(سبک هندی) مملو از عبارات و اصطلاحات عامیانه است. در بخش صنایع لفظی تکرار و جناس در صدر قرار دارند. اسلوب معادله و تمثیل نیز از بسامد بالایی برخوردارند.او در رباعیات خود به اندیشه خیامی نزدیک شده و به کوتاهی دنیا و اغتنام فرصت اشاره میکند.

نتیجه گیری: ردیف در شعر میرزا باقر تنوع بسیاری دارد و از میان آنها ردیف فعلی بسامد بالایی دارد.بحرهای مضارع و هزج و رمل دارای بیشترین فراوانی است. تشبیه و انواع آن ، استعاره و تلمیح در میان صنایع بیانی، در صدر قرار دارند. بنمایۀ غزلیاتش عشق است و تقریبا متناسب با مکتب عراقی است و عاشق چهره نگون بخت و معشوق در اوج بیرحمی است. میرزا باقر شاعر شیعه مذهب است و وصف ائمه اطهار بخصوص حضرت علی زینت بخش اشعار اوست .همچنین مضامین صوفیانه و قلندرانه در اشعارش دیده میشود. او در انواع قالبهای شعری مانند مثنوی، غزل، رباعی و.... شعر سروده است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , نسخه خطی , میرزاباقر حسینی , سبک هندی , شناخت سبک

• آذر بیگدلی، لطف علی‌خان(1337) تذکره آتشکده، تصحیح سید جعفر شهیدی، تهران،علمی
• حسن‌پور آلاشتی،حسین(1384) طرز تازه، سبک شناسی غزل سبک هندی، تهران ، سخن
• شفیعی کدکنی،محمدرضا(1375) شاعری در هجوم منتقدان، تهران،آگاه
• ---------------- (1368) موسیقی شعر، تهران،آگاه
• ----------------------(1389) شاعر آینه ها، تهران، آگاه
• --------------(1380)، تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز، تهران، گسترده
• ------------------- (1350)، صورخیال در شعرفارسی، تهران، نیل
• شمیسا، سیروس(1386) بدیع، تهران،
• ----------- (1383)، نقد ادبی، تهران، میترا
• -------------(1378)، بیان، تهران، میترا
• ------------(1375)، سبک شناسی نظم ،تهران، میترا
• زرین کوب،عبدالحسین(1372) شعر بی دروغ شعر بی نقاب، تهران، سخن
• فتوحی، محمود(1391) سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، ،تهران، سخن
• -------------- (1385) نقد ادبی در سبک هندی، تهران ، سخن
• -----------------(1370) سیری در شعر فارسی، تهران، علمی
• غلامرضایی،محمد(1381) سبک شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو، تهران،جامی
• نصرآبادی، میرزامحمدطاهر(1317) تذکره نصرآبادی، تصحیح حسن وحیددستگردی، تهران، ارمغان
• طغیانی، اسحاق(1385) تفکر شیعه و شعر دوره صفویه، اصفهان، دانشگاه اصفهان ، فرهنگستان هنر
• قدرت الله گوپاموی،محمد(1336) تذکره نتایج الافکار، بی نا ،بمبئی
• همایی، جلال الدین(1363) فنون بلاغت و صناعات ادبی،تهران، طوس